Yaşamımız pek çok alanda her geçen gün farklı gelişimlere, değişimlere, hayata bakış açımızın farklılaşmasına neden olur. Bu süreçlerin yetişkinlik döneminde göreceli olarak daha yavaş işlediği ve daha durağan bir çizgide ilerleme eğilimi gösterdiği söylenebilirken çocukluk döneminde bazen aylar kadar kısa süre içerisinde belirgin farklılaşmalar görülebilmektedir. Bu pek çok farklı alanda görülen gelişimsel değişimin bir parçası olarak cinsel gelişimde çocuğun yetişkin yaşamına hazır olmasında önemli bir yer tutar. Bu konu ile ilgili ailelerin sıklıkla sorun olarak değerlendirdikleri konulara giriş yapmadan önce normal gelişimsel süreçlerde gelişimin nasıl bir yol izlediğinin ve bu süreçlerde ailelerin nasıl davranmaları gerektiğinin bilinmesinin önemli olduğunu düşünüyorum. Normal gelişimsel süreçler ile ilgili makalenin devamında sıklıkla danışılan konularla ilgilide bilgi bulabilirsiniz.

Bebeklik- 2 yaş Döneminde Cinsel gelişim

Erkek çocukları 7 ay civarında, kız çocukları 9 ay civarında cinsel organlarını keşfeder. Cinsel bölgelerin keşfi sıklıkla rastgele davranışlar ve bazen de tıbbi veya çevresel durumlar (genital bölge ile ilgili mantar enfeksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, sıkı bezleme gibi) ile ortaya çıkabilir. Bu dönemde erkek çocuklarında peniste sertleşme ve kız çocuklarında vajinal salgılarda artım görülebilmesine karşın bu durum cinsel uyarım ile ilişkili değildir. Çocuklar bu dönemde; onlara bakım veren kişileri sevmeyi ve onlara güvenmeyi öğrenerek temel güven duygusunun gelişimine odaklanacaklardır. Vücutlarına dokunma duygusunu (cinsel bölgeleri dahil) keşfedeceklerdir. Cinsellikle ilgili olmamasına rağmen bu dönemde spontan cinsel reaksiyonlar gösterebilirler (ereksiyon veya lumbrikasyon gibi). Bu dönemle ilgili önemli bir konuda bu yaş çocuklarının çıplaklıktan kaçınmayacaklarıdır. Zira çocuklarda ahlaki toplumsal kuralların anlaşılabilmesi, kavranabilmesi ve uygulanabilir hale gelmesi 6 yaşından sonrasını içeren bir süreçtir. Her ne kadar 3 yaşından sonra daha belirgin bir hal almaya başlamasına rağmen bu yaş çocukları erkek ve kadınlar arasındaki ayrımı yavaş yavaş öğrenmeye başlar ve zaman zaman cinsiyete özgü davranışlarını taklit edebilir. Anne ve babalar bu dönemde vücut parçaları için doğru tanımlamaları kullanmalıdır. Çocuk ile sınırlar net bir şekilde konuşulmalıdır (altını değiştirirken veya banyo yaparken bu sınırların değişebileceği anlatılmalıdır).

Yumurcaklık (Toddler) ve Okul Öncesi Dönemde (2-5 yaşlar) Cinsel gelişim

3 yaşından sonra cinsel gelişim belirgin bir şekilde hızlanacaktır. Bu yaş ile birlikte çocuklar net bir şekilde kız veya erkek olduğunu kavrayabilirler. Daha önceki dönemlerde çocukların ben kızım, erkeğim gibi ifadeleri daha çok ezberden söylenilen sözcükler olmasına rağmen, bu yaşlardan sonra toplumsal olarak kızlara ve erkeklere uygun davranışları göstermeye başlayacaktır. Örneğin oyuncakçı da asker figürleri gösterilen bir kız çocuğu “ hayır onlar erkek oyuncağı ben bebek istiyorum” diyebilir. Yine bu dönemde cinsel merak belirgin bir şekilde artış gösterir. Yetişkinlerin genital bölgelerine aşırı ilgi gösterebilirler (anne, baba veya kardeşin cinsel organını görmeye çalışabilirler). Yaşıtındakilerle genital gösterimleri içeren doktorculuk tarzında oyunları oynayabilirler. Bebeklerin nasıl doğduklarını basit bir şekilde anlayabilirler (annelerin karnında gelmektedirler). Bu dönem çocuğun ve çevrenin cinsel özeli kavramını anlaması için fırsat sunar. Kızlar ve erkekler arasındaki ayrımı net bir şekilde yapabilir ve rolleri arasındaki farklılığı net bir şekilde kavrayabilir.

Genital organları tanımlayacak dil gelişir. Gelişimin bir parçası olarak mastürbasyon davranışı görülebilir (mastürbasyon konusu ayrıntılı olarak diğer makalelerde işlenecektir). Ebeveynler bu dönemde çocuklara uygun ve uygun olmayan dokunuşları öğretebilirler çocuğun kendi çıplaklığı ile birlikte zaman geçirmesine izin verilebilir. Günlük yaşamda karşılaşılan fırsatlar çocuğa cinsel temellerin verilmesi için kullanılabilir (sıklıkla cinsellik ile ilgili soru soran çocuklara basit ve doğrudan yanıtlar verilebilir). Çocuğa kendisine dokunmasında sorun olmadığını, bundan hoşlanabileceğini ancak bunu kendisine özel bir ortamda yapılması gerektiğini anlatabilir. Ayrıca çocuğa diğer kişilerin ve özellerine saygı göstermeyi öğretebilir.

Orta çocukluk (5-8 yaşlar) Yaşlarında Cinsel gelişim

Bu dönemde cinsiyetin sosyal rolü belirginlik kazanmaktadır. Çocuklar sıklıkla cinsiyetlerinin giyim ve aktivitelerine katı bir bağlılık gösterirler. Bazı çocuklarda mastürbasyon görülebilmesine rağmen 5 yaşından sonrasında sıklıkla azalma eğilimindedir. Gelişimsel sürecin bir parçası olarak ergenlik döneminde mastürbasyonda artış gözlemlenir. Bu dönem çocukları aynı cinsiyetteki çocuklarla daha stabil ilişkiler kurarlar. Sosyal öğrenme süreçlerinin bir parçası olarak akranları gibi olmak kavramı pek çok farklı davranışın ortaya çıkmasında rol oynar. Cinsiyetler arasındaki fiziksel, davranışsal ve duygusal farklılıkları anlarlar (cinsel kimlik oturur ve stabilize olur). Bazen medyadan duydukları şiddet, seks ve uyuşturucu ile ilgili haberlerden etkilenebilirler. Bu dönemde ebeveynler çocuğun özeline saygı göstermelidirler. Çocuğa çevresindekilerin sınırlarına ve özeline saygı göstermesi için net bir dil kullanmak yetişkin yaşamı açısında da önemli olacaktır. Çocuk ile vücudun cinsel uyaranlara yanıtı ile ilgili basit bilgiler verilebilir (Örn. “Kişinin kendi cinsel organına dokunması hoşuna gidebilir” gibi). Yaşıtları ile ilişkilerinde sınırların hangi alanlarda çizilmesi gerektiği net bir dille anlatılmalıdır.

Ne zaman uzman yardımı almalıyım?

Aşağıda sıralanan maddelerden herhangi birisini çocuğunuzda gözlemliyorsanız çocuk psikiyatrisi uzmanına başvurmanızda fayda vardır.
1. Kendi yaş grubundan daha farklı bir cinsel dil kullanması
2. Çok fazla cinsel içerikli konuşmalar
3. Yaşa uygun olmayan aşırı cinsel bilgi sahibi olmak
4. Okulda cinsel eylem görülmesi
5. Ebeveynin uyarılarına rağmen yaşıtlarına karşı süreklilik gösteren cinsel taciz davranışı
6. Diğer çocuklar tarafından provakatif cinsel davranışlar gösterdiği söylenilen çocuklar
7. Diğer çocukların veya yetişkinlerin soyunmasını isteyen çocuklar (özellikle okul veya ev dışıortamlarda)
8. Kendisinden 3 yaş ve daha küçük yaştaki çocuklara aşırı ilgili çocuklar
9. Cinsel yolla bulaşan hastalığı olan çocuklar
10. Cinsel içerikli temalar ile aşırı uğraş veya cinsel agresif davranışlar gösterme
11. Diğer kişilerin cinsel bölgelerine tehdit veya korkutma amaçlı dokunmak
12. Tekrarlayıcı gözetleme, teşhir, küfür ve pornografiye aşırı ilgi
13. Kaza ile açıklanamayacak her türlü genital yaralanma veya kanama
14. Uygunsuz cinsel maruz kalım
15. Aşırı mastürbasyon ile uğraşmak
16. Yaşıtları veya oyuncakları ile ön sevişme taklidi oyunların oynanması
17. Kamuya açık alanlarda mastürbasyon yapmak
18. Ergen veya yetişkinler ile her türlü cinsel aktivite
19. Cinsel içerikli veya pornografik materyallerin seyredilmesi
20. Yetişkinler arasındaki cinsel davranışa tanık olma

Dr. Genco Usta
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı

cocukpsikiyatri.org - Ankara
Çocuk psikolojisi ve psikiyatrisi ile ilgili herşey...